Ở Việt Nam chúng ta có rất nhiều ngày lễ tết trong năm, một số bắt ngồn từ truyền thống văn hóa lâu đời của ông cha để lại, nhiều ngày lại có nguồn gốc từ Trung Quốc hay các nước Đông A khác. Hôm nay 10Hay muốn giới thiệu tới quý độc giả biết về ngày lễ Tết Đoan Ngọ 5/5, một ngày lễ có nguồn gốc xuất phát từ trung quốc nhưng qua Việt Nam lại mang một ý nghĩa khác. Hãy cùng tìm hiểu để biết thêm nhiều điều lý thú nhé!
Tết Đoan Ngọ là gì ?
Tết Đoan Ngọ là một ngày tết truyền thống tại Trung Quốc cũng như một số nước Đông Á . Ở Việt Nam, đối với văn hóa dân gian miền bắc thì tết Đoan Ngọ hay còn gọi là Tết Đoan Dương là ngày giỗ Quốc mẫu Âu Cơ. Dân gian ta còn lưu truyền câu ca dao:
Tháng Năm ngày Tết Đoan Dương
Là ngày giỗ Mẹ Việt Thường Văn Lang
Ở miền nam dân gian còn gọi ngày tết đoan ngọ là ngày giết sâu bọ, là ngày phát động bắt sâu bọ, tiêu diệt bớt các loài gây hại cho cây trồng trên cánh đồng. Ở vùng đồng bằng nam bộ thì ngày mùng 5 tháng 5 còn được gọi là ngày “Vía Bà”, thờ Linh sơn Thánh mẫu trên núi Bà Đen.
Tết Đoan Ngọ là ngày nào trong năm?
Tết Đoan Ngọ rơi vào ngày mồng 5 tháng 5 âm lịch. Tết Đoan ngọ tồn tại từ lâu trong văn hoá dân gian Phương Đông và có ảnh hưởng đến sinh hoạt văn hoá.
Tháng tư đong đậu nấu chè.
Ăn tết Đoan ngọ trở về tháng năm.
Nguồn gốc và ý nghĩa của tết Đoan Ngọ Trung Quốc
Vào cuối thời Chiến Quốc, có một vị đại thần nước Sở là Khuất Nguyên. Ông là vị trung thần nước Sở và còn là nhà văn hoá nổi tiếng. Tương truyền ông là tác giả bài thơ Ly tao (thuộc thể loại Sở từ) nổi tiếng trong văn hóa cổ Trung Hoa, thể hiện tâm trạng buồn vì đất nước suy vong với hoạ mất nước.
Do can ngăn vua Hoài Vương không được, lại bị gian thần hãm hại, ông đã uất ức gieo mình xuống sông Mịch La tự vẫn ngày mùng 5 tháng 5. Thương tiếc người trung nghĩa, mỗi năm cứ đến ngày đó, dân Trung Quốc xưa lại làm bánh, quấn chỉ ngũ sắc bên ngoài (ý làm cho cá sợ, khỏi đớp mất) rồi bơi thuyền ra giữa sông, ném bánh, lấy bỏ gạo vào ống tre rồi thả xuống sông cúng Khuất Nguyên.
Ngoài ra, có truyền thuyết khác về sự bắt nguồn của ngày tết Đoan Ngọ, nhiều nguồn tin cho rằng tập tục tết Đoan Ngọ là bắt nguồn từ Hạ Trí trong thời cổ, có người thì cho rằng, đây là sự tôn sùng vật tổ của người dân vùng sông Trường Giang.
Truyền thuyết tết đoan ngọ tại Việt Nam
Vào một ngày sau vụ mùa, nông dân đang ăn mừng vì trúng mùa, nhưng sâu bọ năm ấy kéo đến dày đặc ăn mất cây trái, thực phẩm đã thu hoạch. Nhân dân đau đầu không biết làm cách nào để có thể giải được nạn sâu bọ này, bỗng nhiên có một ông lão từ xa đi tới tự xưng là Đôi Truân.
Ông chỉ dân chúng mỗi nhà lập một đàn cúng đơn giản gồm có bánh gio, trái cây sau đó ra trước nhà mình mà vận động thể dục. Nhân dân làm theo chỉ một lúc sau đó sâu bọ chết hết. Lão ông còn bảo thêm: Sâu bọ hằng năm vào ngày này rất hung hăng, mỗi năm vào đúng ngày này cứ làm theo những gì ta đã dặn thì sẽ trị được chúng. Dân chúng biết ơn định cảm tạ thì ông lão đã đi đâu mất. Để tưởng nhớ việc này, dân chúng đặt cho ngày này là ngày “Tết diệt sâu bọ”, có người gọi nó là “Tết Đoan ngọ” vì giờ cúng thường vào giữa giờ Ngọ.
Các hoạt động chính vào Tết Đoan Ngọ
Tết Đoan Ngọ là dịp người ta thường ăn tết ở nhà với gia đình. Buổi sáng sớm ngày Tết Đoan Ngọ người ta ăn bánh tro, chè hạt sen, trái cây, và rượu nếp để giết sâu bọ, bệnh tật trong người. Thường lệ người ta ăn rượu nếp ngay sau khi họ ngủ dậy.
Nhiều người tắm nước lá mùi để phòng bệnh và tẩy trừ “sâu bọ”. Nhiều địa phương ở ven biển đúng giờ ngọ họ đi tắm biển. Tại vì ngày này, theo quan niệm dân gian khí dương mạnh nhất trong năm, người ta cúng lễ để cầu an. Cũng theo quan niệm đó, các loại cây lá hái trong thời gian này có tác dụng chữa bệnh tốt nhất nên các thầy thuốc thường lên núi hái thuốc.
Vào dịp Tết Đoan Ngọ, ai bị cảm cúm nên dùng 5 loại lá: bạch đàn, xương rồng, ngũ trảo, dâu tằm ăn, và sả nấu nước xông để bớt bệnh. Người ta cũng tìm mua cành xương rồng bỏ trong nhà để đuổi tà ma.
Ngoài ra, người ta cũng tin rằng cứ đúng 12 giờ trưa ra nhìn thẳng vào mặt trời trong 30 giây thì cả năm không bị nhậm mắt (đau mắt đỏ). Về điều này chưa biết đúng sai, nhưng đây cũng là một nét văn hóa dân gian của người Việt ta từ ngàn xưa để lại.
Nét ẩm thực đặc biệt trong ngày lễ tết Đoan Ngọ 5/5
Bánh tro đã trở thành món ăn truyền thống trong dịp Tết Đoan Ngọ ở Nam Trung Bộ và Miền Nam Việt Nam. Bánh tro có nhiều tên khác nhau như banh ú, bánh gio và bánh âm và có vài biến thể khác nhau theo điệu phương. Người ta làm bánh bằng gạo đã ngâm từ nước tro được đốt bằng củi các loại cây khô hay rơm, gói trong lá chuối. Bánh tro dễ ăn, dễ tiêu làm mát ruột, thường ăn với đường hoặc mật.
Ở miền Bắc, ngày này các gia đình thường làm các món từ vịt, đặc biệt là tiết canh vịt (nhưng những năm gần đây, sau khi có dịch cúm gia cầm thì người ta hạn chế ăn). Nhưng dường như các chợ ở miền Bắc và Bắc Trung Bộ những ngày trước và trong Tết Đoan Ngọ thường rất rộn rã việc mua bán vịt sống.
Rượu nếp hay cái rượu cũng là món ăn được nhiều người ưa thích trong tết Đoan Ngọ. Uống rượu hoặc ăn rượu nếp giết sâu bọ.
Chè hạt sen nấu cùng bột sắn dây và chè đỗ đen có tác dụng giải nhiệt. Tiết trời đầu tháng 5 nắng nóng, dễ sinh các bệnh nhiệt trong người, chè hạt sen, chè đỗ đen được nhiều gia đình lựa chọn làm món tráng miệng.
Lễ bái trong ngày Tết Đoan Ngọ
Có tiết lễ, phải có cúng bái. Cũng như các tết khác, ta cũng ăn Tết Đoan Ngọ bằng sự cúng lễ. Tại các làng xã có lễ thần tại đình, đền, tại các thôn xóm có cúng tại miếu. Ở nhà, các tư nhân sữa lễ cúng ông bà ông vải và cúng Thổ Công. Trong lễ tại miền Bắc về dịp này thế nào cũng có trái dưa hấu vì lúc này đang mùa. Cỗ cúng xong thì ăn, không ai mang đổ xuống sông như tục bên Tàu, và ta cũng không cúng Khuất Nguyên tuy là ngày kỷ niệm Khuất Nguyên. Riêng tại gia đình các đông y sĩ có sữa lễ cúng Thánh sư, ngoài lễ cúng tổ tiên và Thổ Công. Hoa quả là những thứ không thể thiếu trong ngày Tết Đoan Ngọ.
Các tục lễ ngày Đoan Ngọ
Người Việt ta cũng có nhiều tục lệ được mọi người làm theo. Những tục lệ có khi ta bắt chước theo người Trung Hoa, có khi chính là tục lệ riêng của nước ta:
- Tục giết sâu bọ,
- Tục nhuộm móng chân móng tay
- Tục đeo bùa tui bùa túi
- Tục tắm nước lá mùi
- Tục khảo cây lấy quả
- Tục hái thuốc vào giờ Ngọ
- Tục treo ngãi cứu để trừ tà
- Tục đi siêu
Dù cho ngày lễ Tết Đoan Ngọ có xuất phát từ đâu thì ý nghĩa mà nó mang đến cho người dân Việt Nam vẫn phải công nhận. Dù cho phong tục cúng bái ở mỗi vùng miền khác nhau nhưng đều luôn mong muốn điều tốt đẹp yên bình đến với mọi người. Vì thế chúng ta cần hiểu rõ và phát huy những truyền thống tốt đẹp từ bao đời nay, để cuộc sống ngày càng hạnh phúc hơn.