Côn trùng là một lớp sinh vật thuộc về ngành động vật không xương sống, có bộ xương ngoài làm bằng chất kitin. Cơ thể gồm 3 phần: đầu, ngực, bụng. Có 3 cặp chân, mắt kép và 1 cặp râu. Côn trùng là nhóm động vật đa dạng nhất hành tinh với hơn 1 triệu loài đã được phát hiện cho đến nay. Côn trùng có thể sống được ở hầu hết các môi trường sống nhờ khả năng thích nghi khá phát triển.
Tại Việt Nam, cũng giống như ở nhiều nơi trên thế giới, lớp côn trùng phát triển rất phong phú và đa dạng. Có những loài có ích cho con người, tuy nhiên cũng có nhiều loài gây hại và thậm chí có chứa chất độc có thể gây nguy hiểm đến sức khỏe của người dân. Tùy vào đặc tính sinh học của từng loài, nắm bắt được những công dụng của các loài côn trùng mà người dân đã tận dụng dần những ưu điểm, hạn chế những tác dụng tiêu cực của chúng để nhằm phục vụ cho cuộc sống, sinh hoạt.
Sau đây, bài viết sẽ giới thiệu top 10 loài côn trùng độc nhất Việt Nam. Đó là những loài có chứa nọc độc gây nguy hiểm đến tính mạng của con người hoặc là vật chủ trung gian lây truyền những căn bệnh nan y:
1. Rết (Rít)
Rết là loài động vật thuộc lớp nhiều chân, thường sinh sống ở những nơi tối và ẩm thấp như nền nhà, cống rãnh, đường ống nước, thậm chí trong quần áo. Rết đẻ trứng, sau đó nở thành con, lúc đầu có màu trắng, sau lột xác thành rết lớn màu nâu đỏ. Đây là loài côn trùng khá phổ biến ở nước ta, cả ở vùng nông thôn lẫn thành thị.
Khi rết tấn công sẽ tiết chất độc qua hàm răng phía trước, làm đối tượng sưng tấy và rất đau nhức, kèm theo nôn mửa và sốt ở những trường hợp nặng. Trong trường hợp bị rết lớn tấn công với lượng độc lớn, người bệnh có các biểu hiện như chóng mặt, ù tai, hay nôn và co giật, cần khẩn trương đưa nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất để có các biện pháp can thiệp kịp thời. Không nên xoa bóp vùng xung quanh vết thương để tránh làm chất độc phát tán nhanh hơn. Rết gây độc qua hệ thần kinh, tuy nhiên, nọc độc của nó chỉ làm tê liệt hệ thần kinh đối với những loài côn trùng nhỏ, không đủ mạnh để gây chết người.
2. Bọ cạp
Bọ cạp là loài chân đốt ăn thịt có 8 chân thuộc phân ngành Chelicerata, lớp Arachnida và bộ Scorpiones. Hiện nay ước tính có khoảng 2000 loài bọ cạp trong tự nhiên, phân bố khắp nơi trên thế giới. Ở Việt Nam có hai loài bọ cạp phổ biến là bọ cạp đen và bọ cạp nâu. Thân chia làm hai phần: đầu ngực (đốt thân trước) và bụng (vùng thân sau). Phần bụng bao gồm phần bụng dưới và đuôi.
Nọc độc của đa số loài bọ cạp vô hại đối với con người, tuy nhiên nó có thể gây ra các phản ứng nặng như đau, tê cứng, sưng nề, hoại tử tế bào. Tất cả các loài bọ cạp đều có độc tố thần kinh là Chlorotoxin. Thời gian bị liệt phụ thuộc vào liều lượng chất độc này được chích vào cơ thể.
Trong trường hợp bị bọ cạp đốt, người bị đốt cần chườm nước đá rồi phun thuốc chống đau lên vết đốt hoặc uống thuốc giảm đau loại thành phần có Paracetamol. Đối với trẻ em và người dễ có phản ứng với vết đốt, nhất là bị đốt ở mặt, cần đưa đi cấp cứu ngay để được tiêm thuốc giải độc.
3. Ong vò vẽ
Ong vò vẽ thường làm tổ nơi lộ thiên, trên cành cây hay bụi cây, có khi làm tổ trong mái nhà. Khi bị ong đốt thì tùy theo số lượng nhát đốt mà có thể gây sốc phản vệ, suy gan, suy thận, rối loạn đông máu,…thậm chí tử vong.
Nọc ong được chứa trong 2 tuyến nọc dẫn vào một kim chích sau đít ong. Vì vậy, sau khi bị ong chích, cần rửa sạch những chỗ có vết chích bằng xà phòng hoặc dung dịch sát trùng và dùng kềm nhỏ để rút hết các vòi chích của ong ra, có thể đắp khăn lạnh hay túi chườm nước đá lên vùng sưng nề trong khoảng 15-20 phút để làm giảm đau và giảm sưng.
Các bác sĩ khuyến cáo: Độc tính của ong vò vẽ rất nguy hiểm, gây tổn thương da và để lại vết thương sẹo ở vùng bị đốt, dễ gây tử vong. Vì thế, người bị ong đốt khi sơ cứu cần chú ý cho uống đủ nước, gọi cấp cứu và đưa đến cơ sở y tế gần nhất. Chú ý không tự dùng thuốc (dù là thuốc y học cổ truyền hay thuốc tân dược), không cố tìm vôi để bôi vì tốn thời gian, không tốt nếu vết đốt nhiều, nhất là khi vết đốt ở mặt, cổ, miệng.
4. Kiến ba khoang
Kiến ba khoang có tên khoa học là Paederus fuscipes Curtis, thuộc Họ Staphilinidae (cánh cụt), Bộ Colleoptera (Cánh cứng), Lớp Insecta (Côn trùng), Ngành Động vật. Ban ngày, bạn sẽ được nhìn thấy chúng bò lê, hoặc bò nhanh ở quanh và giấu cánh tương tự như kiến. Khi bất thường, nó tăng kích thước phần bụng lên, có cử chỉ đe dọa như con bọ cạp và bản thân chúng cũng có thể bay và chạy nhanh trên nước.
Trong cơ thể của kiến ba khoang có chứa Pederin, có độc tính gấp 12-15 lần nọc rắn hổ. May mắn là tuy độc tính cao, nhưng với lượng tiếp xúc nhỏ và ngoài da nên không đủ để gây chết người như nọc rắn.
Ở Việt Nam, chúng được phát hiện cách đây nhiều năm ở các khu chung cư cao tầng: Hà Nội, Hải Phòng, Cần Thơ, Thành phố Hồ Chí Minh,… nơi gần với cánh đồng lúa. Loài này thường xuất hiện vào mùa thu, thời gian vào dịp thu hoạch vụ mùa lúa với mật độ nhiều hơn so với các tháng khác trong năm.
5. Nhện
Đa số nọc độc của các loài nhện độc đều rất nguy hiểm và có thể gây chết người. Tuy nhiên, nhện ở Việt Nam thì không độc như những loài nhện khác trên thế giới. Vết cắn của nhện Việt Nam thường gây sưng viêm, đau nhức. Một vài trường hợp gây dị ứng, phát ban, chóng mặt, buồn nôn, đau bụng,…nhưng không nguy hiểm đến tính mạng. Khi bị nhện cắn, bạn nên rửa sạch vết thương, chườm lạnh, băng sạch. Có thể uống thuốc giảm đau, kháng viêm theo chỉ định của bác sĩ.
6. Bọ xít hút máu
Loài bọ xít hút máu sống bằng máu người hoặc động vật, khi không có động vật chúng sẽ tìm đến người để hút máu. Chúng không những chỉ xuất hiện ở các khu nhà ẩm thấp, tối tăm mà còn có mặt cả ở những khu nhà cao tầng, đầy đủ tiện nghi. Bọ xít hút máu thường sống ở giường, đệm, tủ, khe nứt, trên trần nhà, dưới đống củi,… chúng có thể làm ổ cả trong hoặc ngoài nhà. Ban ngày bọ xít hút máu thường trốn vào các khe tối như khe giường, khe tủ,… đêm đến mới hoạt động, nên con người thường không biết sự có mặt của chúng.
Theo những nghiên cứu đã được thực hiện trên thế giới, bọ xít hút máu người có thể truyền ký sinh trùng nội bào Trypanosoma cruzi vào cơ thể người qua những vết đốt, gây nên bệnh ngủ chaga. Mắc căn bệnh nguy hiểm này, nạn nhân sẽ rơi vào tình trạng mệt mỏi, buồn ngủ và mất khả năng miễn dịch. Khi trở thành mãn tính, bệnh có thể gây nghẽn mạch máu dẫn đến tử vong.
7. Ruồi trâu
Ruồi trâu thuộc họ Oestroidea, phân bố chủ yếu ở Mexico, Trung và Nam Mỹ. Con đường xâm nhập vào cơ thể người của ấu trùng ruồi trâu là gián tiếp thông qua một loài côn trùng.
Đầu tiên, ruồi trâu cái đẻ trứng lên mình động vật chân đốt chuyên hút máu (như muỗi hoặc bọ chét). Khi những con vật trung gian này đi kiếm ăn bằng cách hút máu của gia súc và con người, trứng ruồi trâu bị chuyển sang vật chủ. Ngoài ra, ruồi trâu còn có một hình thức khác để truyền ấu trùng đó là việc đẻ trứng trực tiếp lên cơ thể người.
Ấu trùng sẽ nở ra từ trứng, và phát triển bên dưới lớp da bằng cách ăn chất dinh dưỡng trong cơ thể người. Trong thời gian phát triển, ấu trùng di chuyển khắp cơ thể người, thậm chí có thể vượt qua hàng rào máu não. Khu vực ấu trùng ruồi trâu chọn để làm tổ sẽ bị sưng tấy, tiết ra mủ và gây đau nhức. Sau khoảng thời gian 8 tuần ký sinh bằng việc lấy chất dinh dưỡng, ấu trùng sẽ biến thành nhộng và đục một lỗ trên da người rồi bò ra ngoài.
8. Sâu róm
Sâu róm là ấu trùng của bướm. Chúng không đốt người nhưng lông gai của hầu hết các loài sâu róm tiết ra chất làm ngứa rát da khi con người chạm phải. Lông gai của sâu róm có thể gây đau nhức dữ dội ở vùng da tiếp xúc, đi kèm với việc nổi mề đay mẩn ngứa do dị ứng. Các nốt xuất huyết có thể xuất hiện trong vòng 2-3 giờ và trong nhiều ngày. Những triệu chứng khác gồm sưng hạch, nhức đầu, sốt, hạ huyết áp và co giật, diễn biến nặng có thể tử vong.
Khi bị sâu róm bám vào da, bạn nên cẩn thận dùng que để lấy sâu ra, phủi sạch các lông gai thấy được, sau đó rửa sạch da bằng nước xà phòng và đắp lạnh để làm giảm sưng và giảm đau. Tránh cào gãi nhiều lên vết ngứa vì điều này có thể làm lông và gai đâm sâu vào trong da gây triệu chứng kéo dài.
9. Muỗi vằn
Chúng ta đã biết, muỗi vằn Ades aegypty là vector chính trung gian truyền bệnh sốt xuất huyết ở khắp cả nước. Tuy nhiên, hiện vẫn còn nhiều người chưa hiểu biết rõ những đặc điểm sinh sống, hoạt động của loài muỗi này có liên quan đến bệnh sốt xuất huyết như thế nào, nên chưa tích cực phòng chống hoặc phòng chống chưa tốt. Từ đó bệnh sốt xuất huyết hằng năm vẫn cứ như “đến hẹn lại lên”, khó ngăn chặn.
Muỗi vằn truyền bệnh sốt xuất huyết là loại sống trong nhà, mọi hoạt động trong vòng đời gắn liền với đời sống con người. Chúng tìm mồi suốt ngày, nhưng thường hoạt động tích cực vào sáng sớm và chiều mát, chỉ đậu nghỉ khi đã no máu hoặc vào ban đêm. Muỗi vằn tìm chích người trong nhà hoặc ngoài hiên nhà và chỉ trú đậu trong nhà, chưa thấy muỗi tìm đốt người hay trú đậu ngoài nhà. Đặc biệt, chúng rất thích đậu trên các loại vải có màu tối đậm, nhiều lông tơ mịn: áo len, quần jean và cũng thích trú đậu trên quần áo chưa giặt giũ.
Sự nguy hiểm của bệnh sốt xuất huyết: Bệnh chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và chưa có vắc xin phòng bệnh. Bệnh thường gây ra dịch lớn với nhiều người mắc cùng lúc làm cho công tác điều trị hết sức khó khăn, có thể gây tử vong nhất là với trẻ em, gây thiệt hại lớn về kinh tế, xã hội.
10. Kiến lửa
Kiến lửa là nguyên nhân gây ra khoảng 80 cái chết trên toàn nước Mỹ và làm tiêu tốn khoảng 5 tỉ đô la mỗi năm để chi trả cho các dịch vụ chăm sóc y tế, phục hồi hư hỏng, cũng như kiểm soát sức tàn phá của loài kiến này. Vết đốt của kiến lửa không gây nguy hiểm đến tính mạng, nhưng cảm giác nhói buốt dai dẳng thật sự là một điều rất kinh khủng. Nọc của một số loài kiến lửa có thể gây ra những triệu chứng như chóng mặt, hoa mắt, thở gấp hay sốc,… phụ thuộc vào hệ miễn dịch của người bị đốt.
Khi bị kiến lửa đốt nên làm dịu vết cắn với xà phòng và nước, rồi dùng một cục đá chườm trong khoảng 10 phút. Nếu vết cắn bị rộp thì không được chọc vỡ mà phải lấy miếng gạc đặt nhẹ lên vì nếu vết rộp vỡ có thể dẫn tới nhiễm trùng.
Xem thêm: